powierzchnia od unii z Litwą (1386) do pokoju polanowskiego (1619) powiększyła się trzykrotnie, tylko w znikomym stopniu następował drogą podbojów.<br>W większości odbywało się to w drodze dobrowolnych umów obu stron, z czego już współcześnie zdawano sobie doskonale sprawę. "Iż Rzeczpospolita nasza jest złożona z różnych narodów, które z różnymi obyczajami, językami, wiarami do unijej i inkorporacyjej jednej nierozdzielnej monarchijej przystąpiły, tym potrzebniejsza jest jej ta tolerancja" i równe traktowanie wszystkich obywateli, niezależnie od ich pochodzenia oraz religii i języka#pisał w 1646 roku arianin Samuel Przypkowski.<br>Inna sprawa, że szlachta zbyt póśno się zorientowała, iż tak potężne i rozległe państwo