ogromu i grozy zła. Już z tego widać, jak bezpodstawne są pytania, czy katolicyzm jest pesymistyczny czy optymistyczny - jeżeli mieszczą się w nim tak odrębne i przeciwne postawy. Pesymizm i optymizm są w nim splecione nierozerwalnie, każdemu jego pesymistycznemu twierdzeniu o człowieku towarzyszy poprawka optymistyczna - i na odwrót. Istnieją jednak osobowości, którym poprawka pozwala tym skuteczniej zgłębiać prawdę zawartą w twierdzeniu, bo rozwiązuje im ręce, wyznaczając granicę, do której wolno być najczarniejszym pesymistą albo najróżowszym optymistą. Oczywiście to przeciwstawienie jest tylko jednym z licznych możliwych przeciwstawień stylu religijnego, o którym wspomniałem, i zastanawiając się nad pesymizmem Zdziechowskiego, trzeba starać się poznać