terenu), zdrowy rozsądek czynią z niego ideał, ale ideał pewnego historycznego okresu i pewnej tradycji. Operacja odsłonięcia prawdziwej natury człowieka, przedsięwzięta ku zbudowaniu czytelników, jest nieudana. Niemniej przejawia się w tym powierzeniu bohatera pierwotnym żywiołom jakaś ważna dążność odśrodkowa tej cywilizacji, pęd do ucieczki z jej ośrodków, poszukiwanie nowych lądów, owładnięcie którymi pozwoli rozciągnąć wszerz, uprościć i odmłodzić - na jak długo? - to, co w tej cywilizacji zatraca zdolność wzrostu w górę i zapuszczenia korzeni.<br> Tak przejawia się znużenie wzroku skierowanego na twór społeczny, w którym dostrzec da się już tylko ciemne strony. Defoe, ścigany przez wierzycieli, sprzedający się partiom politycznym, zdradzający