przywilejów tego stanu. O ile bowiem chłopom obiecywano jedynie nagrodę pośmiertną, z aureolą świętości włącznie (przyozdobiła ona skronie świętego Izydora, patrona rolników w różnych krajach), a mieszczaństwu właśnie kalwinizm gwarantował <page nr=64> powodzenie w interesach, to od ludzi szczycących się herbem nie wymagano bezinteresownej służby dla państwa. To dopiero XIX-wieczny kanon patriotyzmu każe Stefanowi Czarnieckiemu umierać na nędznym barłogu, choć walczył za ojczyznę na różnych frontach. Współczesnych nie gorszył bynajmniej fakt, iż jeden z bohaterów naszego hymnu szablą wyrąbał sobie drogę w szeregi magnaterii, pozostawiając rodzinie wcale sporą fortunę. Tak więc odpowiedzialności wobec ojczyzny towarzyszyła w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej jej odpowiedzialność wobec obywateli