Zresztą nie to jest najważniejsze, lecz miejsce powieści religijno-polemicznych w rozwoju sztuki beletrystycznej w Polsce. Powieść zaczyna przeżywać kryzys w okresie swej najwyższej popularności, a więc w drugiej połowie wieku. Objawy są wielostronne. Jeden z aspektów tego kryzysu możemy dostrzec właśnie tu, w powieści antykatolickiej. Polega on na konflikcie pomiędzy verum i verisimilitudo (jeśli można użyć terminów poetyki humanistycznej), czyli między prawdą a prawdopodobieństwem. Proza beletrystyczna XVI w. mogła się rozwijać i rozwijała się w miarę bardziej lub mniej świadomego kształtowania pojęcia fikcjonalności. O założeniu klasztoru na Łysej Górze pisano "powieść rzeczy istej", ale już autor przedmowy do Fortunata, sygnowanej