gospodarki czasy. Należy sobie bowiem uświadomić, że aż do lat 80. XIX w. ponad 80 procent szlacheckich rodzin ziemiańskich z lat ok. 1815/20 utraciło swoje dobra. Przyczyną była głównie konieczność sprzedaży wskutek zadłużenia. Dzieci są wyraźnie świadome zależności swojej egzystencji od przyrody, jeśli chodzi np. o wydajność zbiorów, przeżywanie pór roku wraz z ich osobliwościami, sposób ich obcowania z powierzonymi ich opiece zwierzętami i roślinami. Dochodzi do tego jeszcze ich wczesne zaznajomienie się z życiem i śmiercią, wszak każde "nowe ogniwo łańcucha" oznaczało niebezpieczeństwo dla matki i nowonarodzonego dziecka. Utrata rodzeństwa we wczesnych latach na skutek tyfusu, szkarlatyny albo innych bądź