wchłoniętą przez frankijskich, a potem niemieckich zdobywców część barbaricum można łącznie określić jako krąg karolińskiej sukcesji.<br>Poza owym kręgiem pozostało jednak pół Europy, w tym skandynawska część świata germańskiego i przeważna część Słowiańszczyzny. Nie dotarli tu żadni zdobywcy z zachodu i nie narzucili miejscowej ludności dziedzictwa rzymskiej cywilizacji. Ani plemienne pospólstwo, ani starszyzna nie doświadczyły tego dziedzictwa we własnym życiu codziennym. Wspólną tradycją pospolitej ludności i przywódczych elit, z których wywodzili się budowniczowie rodzimych państw, była kultura barbarzyńskiego kolektywizmu. Wyznaczała ona dostępne drogi przebudowy ustroju i nadawała nowym państwom, powstającym w X w. na północy i wschodzie Europy, wspólne rysy, różniące