zjawisko. Z jednej strony mamy do czynienia z erupcją nacjonalizmów, a nawet szowinizmów narodowych, z drugiej zaś, z procesami integracji na skalę całego niemal kontynentu. Jest to integracja o charakterze nie tylko politycznym czy ekonomicznym, ale także o charakterze kulturowym. Pojawiają się oczywiście sceptycy, którzy twierdzą, że integracja ta nie powiedzie się, że próby zbliżenia społeczności narodowych we wspólnej zjednoczonej Europie doprowadzą raczej do powszechnego zniechęcenia i odrodzenia uśpionych nacjonalizmów niż do integracji. Niektórzy uznają konieczność politycznej i gospodarczej integracji Europy, ale zarazem bronią tożsamości narodowej swoich społeczeństw, a także pewnych atrybutów suwerenności państwowej. Dlatego też głoszą tezę o celowości integracji ograniczonej