na zawsze zdeterminowany swoimi warunkami początkowymi, wprowadzenie do Wszechświata człowieka, wraz ze stworzoną przez niego racjonalną wiedzą, otwiera Wszechświat, czyni go układem z otwartymi możliwościami. Wolność człowieka, możliwość dokonywania przez niego wolnych wyborów i krytyczna racjonalność, warunkująca istnienie nauki, są ze sobą istotnie związane. Bez wolności nie mogłoby być krytycznej racjonalności. Człowiek działający w sposób całkowicie zdeterminowany nie może być odpowiedzialny za swoje dobre i złe czyny, nie może tworzyć moralnych wartości.<br>Zupełnie analogicznie - człowiek, nie posiadający wolności kierowania swoimi myślami, mógłby być najwyżej komputerem zaprogramowanym przez ewolucję, ale w żadnym wypadku nie byłby w stanie dochodzić do krytycznie racjonalnych konkluzji