katolicyzm (1583) czy analogiczną, choć o wiele późniejszą, relację Ludwika Sienickiego, który z kalwinisty stał się zwolennikiem Rzymu. Różnowiercy przeciwstawiali tym budującym opowieściom Historyję żałosną a straszliwą o Franciszku Spierze (1550), o tragicznym końcu konwertyty, który pod naciskiem weneckiej inkwizycji wyparł się luteranizmu. Jeśli natomiast przedstawiona w diariuszu, pamiętniku czy raptularzu dola pojedynczego człowieka nie zawierała elementu nauki moralnej, to tym samym przestawała być godna druku. Na analizę przeżyć wewnętrznych było z wielu powodów za wcześnie.<br>Zdaniem niektórych historyków literatury staropolskiej wszelkiego rodzaju pamiętniki i diariusze podróży wyłączono poza nawias piśmiennictwa pod wpływem ówczesnej szkoły. Aby dany tekst uzyskał sui generis