nie stoi w sprzeczności z ideą wolności. Wolność też wymaga racji. Racją dostateczną wolności jest przedstawiony przez rozum zespół możliwości danych do wyboru i zespół motywów inspirujących wybór. Rozum jest wzrokiem wolności. Wolność pozbawiona wzroku przestaje działać. Nie trzeba się lękać wolności, dopóki jest wolnością. Niewątpliwym sukcesem koncepcji Leibniza była rewindykacja pojęcia wolności dla europejskiego racjonalizmu.<br>Jeżeli rozpatrzymy teraz na tle leibnizowskiej wizji wolności poglądy Spinozy, znajdziemy się od razu na antypodach, które wytworzył spór o wolność w XVII w. Spinoza, jakby przewidując bieg myśli Leibniza, argumentował prosto: rozumność nie może stanowić racji usprawiedliwiającej wybór, ponieważ polega ona na tym, by