sowieckiej. Rosyjscy historycy piszą też o innych podobnych do niej organizacjach - czasami zaprzyjaźnionych ze sobą, czasami wrogo nastawionych, konkurujących ze sobą lub odizolowanych - takich jak grupa anarchisty Karelina czy "Zakon Polarnych", do którego miał należeć Tuchaczewski. O ich znaczeniu oraz rzeczywistym wpływie trudno powiedzieć coś więcej, dopóki nie zostaną otworzone sowieckie archiwa. Nie ulega jednak wątpliwości, że nurt ezoteryczny w komunizmie istniał i czeka on na swoich badaczy. Jednak nawet przy obecnym stanie badań nad tym problemem widać podobieństwo komunistycznego okultyzmu do ezoteryzmu hitlerowskiego: ten sam motyw "aryjskich przodków", ta sama fascynacja Tybetem, podobne zainteresowanie telepatią i hipnozą, swoisty <orig>"kosmizm"</> i