z ziemią - w przestrzeni "realnej", ziemskiej i zarazem kosmicznej, która nie jest przecież z nią tożsama. Znajduje się "realnie" (czyli na scenie) w Alpach, na szczycie Jungfrau, w stojącym na skałach zamku, w różnych porach dnia i nocy. Kosmiczny pejzaż istnieje w dramacie niezależnie od Manfreda, i więcej, przeszkadza lub sprzyja intensyfikacji owej przestrzeni wewnętrznej. Astarte tkwi w głębiach psychiki, a "gwiazda przeznaczenia" pojawia się na "realnym" niebie; inne zjawiska przenikają obie przestrzenie, mogą należeć do obu naraz. Czy na przykład wichry i towarzyszące zjawianiu się duchów efekty akustyczne słychać "naprawdę", czy istnieją tylko w umęczonym umyśle Manfreda? Czy może przynależą