lecz pozostawia otwarty problem wyznacznika grupowości.<br>W cytowanej, pełnej definicji rasy Gumplowicz podkreślił, że rasa "swój punkt wyjściowy znajduje w elementach duchowych", czyli kulturze. Musiał zatem dostrzegać jeszcze inny, bardziej zasadniczy moment konstytutywny dla rasy - świadomość. rasa więc nie opierała swego bytu tylko na obiektywnej sferze kultury, lecz i na subiektywnej sferze świadomości.<br>By przybliżyć kwestię, należy się odwołać do rozważań nad indywidualizmem i kolektywizmem. Polemizując z tymi stanowiskami, Gumplowicz dochodził do wniosku, że "ani bezwzględny egoizm, ani bezwzględny altruizm nie są pobudkami działania i postępowania ludzkiego". Człowiekowi bowiem - jego zdaniem - kieruje uczucie będące połączeniem "egoizmu społecznego" i sympatii społecznej", które