ekonomiczną, polityczną i militarną presję ze strony wielkich potęg światowych - Stanów Zjednoczonych, Japonii, Chin, być może też i Rosji.<br>Z drugiej strony, stare narody zachodnioeuropejskie nie przejawiają już takiego jak dawniej zainteresowania utrzymaniem swego bytu państwowego jako bytu całkowicie suwerennego.<br>Co innego narody wschodnioeuropejskie, których współczesna państwowość jest często bardzo świeżej daty. Była wywalczona lub odzyskana po wiekach z wielkim trudem, a przeto jest dziś - w oczach tych narodów - czymś bardzo cennym. Zarazem państwo narodowe jest często obszarem zbyt dużym, zbyt zróżnicowanym, aby wyzwalało u jednostek i grup społecznych poczucie przywiązania do miejsc ojczystych. Poczucie przynależności, zakorzenienia, "bycia u siebie", tożsamości kulturowej