na południowym wschodzie lub szukali schronienia w lasach na północy. <br><br> Okres Iwana Groźnego to czasy, gdy ekspansja państwa moskiewskiego przekroczyła granice dawnej Rusi. Przywrócenie tych granic było przez dłuższy czas głoszonym i realizowanym celem politycznym Moskwy. Teraz pojawiły się nowe cele, tym razem już o charakterze wyraźnie agresywnym: nadwołżańskie chanaty tatarskie, chanat krymski, Inflanty. Jeszcze przed śmiercią Iwana ekspansja moskiewska przeniosła się do Azji - na bezkresne obszary Syberii. <br><br> Każdy z kierunków ekspansji miał swe regionalne uzasadnienie. Bojarzy i dworianie chętnie walczyli z tatarskimi bisurmanami. Niezależnie od nadprzyrodzonych korzyści z walki z "niewiernymi" chodziło tu o zabezpieczenie południowych i wschodnich obszarów państwa