i "polskiego kantyzmu"; rzuciwszy się w wir polityki, zwątpił nawet w moc kultury, tak wysoko wyniesionej przez Wieszczów. Pod jego piórem romantyczny duch narodowy ożenił się z rewolucyjnością, jak przypomina Jerzy Szacki - bezpartyjną, "jako taką": &lt;gap&gt; Bardzo ta idea spodobała się niektórym, zawierała bowiem pierwiastek apolitycznej niezależności.<br>&lt;gap&gt; Ale utopie (posługuję się terminologią Szackiego) mogą być zarówno eskapistyczne, jak i heroiczne. Eskapistyczne nie pociągają za sobą nakazu walki o lepszy świat zrodzony z marzeń; potępiają stan istniejący, ale dobro widzą &lt;hi rend="italic"&gt;in abstracto&lt;/&gt;. "Oświeceni" wierzyli w wyspy szczęśliwe w spekulacjach abstrakcyjno-racjonalistycznych, ale mimo to starali się oddziaływać na rzeczywistość. była ona dla nich