wyraźnie, że pojawianie się na mapie Europy nowych narodów, czy odradzanie narodowe społeczności, których poczucie narodowe słabło w jakimś okresie ich dziejów, stało się czynnikiem istotnie wpływającym na procesy państwowotwórcze. Przykładem odrodzenia narodowego, a następnie państwowego, są Czechy. Były one w średniowieczu znaczącym królestwem europejskim. Jednakże w XVII wieku (wojna trzydziestoletnia) utraciły niepodległość, szlachta czeska - warstwa przywódcza - wyginęła lub uległa germanizacji, język czeski został zepchnięty na margines, był jedynie mową gminu. Od przełomu XVIII i XIX wieku trwa w tym społeczeństwie gwałtowny proces odrodzenia narodowego. Język i obyczaj czeski stają się elementem wyposażenia kulturowego warstw oświeconych - głównie, silnego na tym obszarze