Codzienne wędrówki pośród ruin skłaniały do refleksji nad minioną wielkością Imperium Romanum, do formułowania ocen, jak ta zawarta w <name type="tit">Kartkach z podróży</>: <q>Rzym, co powstał siłą, wierzył w siłę tylko i sławił potęgę jej, w sztuce wyraził przede wszystkim tę siłę swoją <gap> gmachy jego zdumiewają rozmiarami zwalisk Colosseum, mury te ubóstwienie Rzymu w Cezarze dźwignęło. Cała sztuka Rzymian napiętnowana jest tylko tym majestatem ludu, co królów barbarzyńskich z poobcinanymi rękami wiódł zbroczonych za wozami zwycięzców. W pomnikach jej próżno by szukać uczucia innego nad cielesne rozbestwienie i apoteozę materialnej siły</>. Kraszewski wnikliwie analizował przyczyny upadku tej dumnej potęgi i dostrzegał analogię