wyciągnie ze swej biografii wnioski, które nakażą mu odrzucić nawet ten autorytet: w listach więziennych stworzy koncepcję "bezreligijnego chrześcijaństwa", sumując w niej reguły postępowania człowieka w świecie, który "osiągnął pełnoletność" i musi obyć się bez autorytetu Boga. Żyć, etsi Deus non daretur, "tak jakby nie było Boga", a jednocześnie żyć uczciwie i odpowiedzialnie: tylko wtedy - powie Bonhoeffer - będzie to możliwe, jeśli zamiast Boga fundamentem etyki stanie się "drugi człowiek", odpowiedzialność wobec niego, szacunek dla jego suwerenności i godności ludzkiej, gotowość do niesienia mu pomocy.<br> Ów "abstrakcyjny humanizm", tak dziś przez niektórych pomiatany - czy nie on właśnie, on jedyny umożliwiał nielicznym jednostkom