albo absolut, albo nihilizm.<br> Szukanie źródeł totalitaryzmu w myśleniu ludzkim nie może wszakże liczyć się z tym, że tendencje relatywistyczne bynajmniej nie są pod tym względem niewinne. Zagrożenia naszej kultury wymagają od nas bezwzględnej obrony jej wartości, chociaż nie mają one sankcji bezwzględnej. I to jest ten dylemat, który stale ujawnia pisarstwo Kołakowskiego. W końcu przesłanie filozofa powiada nam: pamiętajcie, że jakikolwiek wybór uczynicie, a jakiś uczynić musicie i w myśleniu, i w działaniu, żaden nie jest dobry. Kołakowski nie powiedziałby "ten świat jest Boży"; zło bowiem nie jest w nim akcydentalne, diabeł nie może być zbawiony.<br> W zakończeniu eseju "Czy