później wielu po prostu twierdziło, że łamano tych ludzi przed procesami przy pomocy tortur. Aleksander Wat natomiast przytacza rozmowę ze starym bolszewikiem Stiekłowem, tuż przed śmiercią tego dygnitarza w saratowskim więzieniu. Według Stiekłowa, przyznawali się z obrzydzenia do swojej przeszłości: tyle zbrodni każdy miał na swoim rachunku, że jeszcze raz upodlić się nic ich nie kosztowało, nie trzeba było nawet tortur.<br> Pewnie część prawdy uchwycili zarówno Koestler, jak i jego krytycy. Piszę o nim, bo dostarcza ogniwa do czasów wojny domowej w Hiszpanii. Jechali tam ludzie walczyć z najczystszych ideowych pobudek i ginęli na froncie albo z wyroku agentów Stalina. Hiszpania