niejednokrotnie były liczebniejsze - i zajmowały się głównie pracą samokształceniową. Własne organizacje mieli również pracownicy umysłowi. Znaczącą działalność prowadził m.in. Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP).<br><br>Ruch spółdzielczy. Niezmiernie ważnym elementem krajobrazu wiejskiego i małomiasteczkowego były spółdzielnie, zakładane zarówno przez środowiska lokalne, jak i mające swe ogólnopolskie centrale. Obejmowały one różnorodne punkty usługowe, handlowe i wytwórczości spożywczej, a także prowadziły składnice towarów. Ruch spółdzielczy miał zmniejszyć dystans między wsią a rzemieślniczym miasteczkiem i ograniczyć nadmierną liczbę pośredników.<br><br>Obok polskich spółdzielni, z których najbardziej znana to Związek Spółdzielni Spożywców "Społem" posiadający ponad 3 tys. sklepów, istniała cała sieć spółdzielni zakładanych przez społeczność żydowską, niemiecką