nędzy - chłopi o tym dobrze wiedzieli - tylko wolny od powinności, wystarczający do utrzymania rodziny nadział ziemi.<br>Poprawa koniunktury rolnej skłaniała przynajmniej część właścicieli ziemskich do nowego urządzania majątków. Rozszerzali oni obszar folwarku i zaopatrywali go we własny inwentarz. Rugowali tym samym chłopów i redukowali zasięg pańszczyzny sprzężajnej, nie przechodząc jednak w pełni na gospodarkę najemną. Parobków wynagradzali głównie ordynarią, tj. naturaliami, oraz przydziałem zagonu pod kartofle. Małorolnych pociągali do pańszczyzny pieszej i narzucali im uciążliwe odrobki w zamian za zapomogę udzieloną na przednówku lub opał z lasu dworskiego.<br>Zamożniejszą część gospodarzy przenosili na czynsz. Wszystkie te prywatne regulacje nie liczyły się ze