myśli staro-cerkiewno-słowiański.<br>Stary Testament został spisany w języku hebrajskim, a pierwsza ewangelia ułożona była w języku aramejskim, macierzystym języku Jezusa i apostołów. Aramejska praewangelia nie dochowała się i Nowy Testament znamy tylko w wersji greckiej. Biblia przełożona przez św. Hieronima (ok. 347-419) na potoczną łacinę IV/V w., z racji owej przystępności zwana Wulgatą, była przez całe wieki średnie w powszechnym użyciu w zachodnim Kościele i na niej opierały się wszelkie przekłady na języki narodowe.<br>Wątpliwości, obawy i spory wokół tłumaczenia Pisma świętego w XVI w. dotyczyły nie tylko języka przekładu, ale i języka oryginału.<br>Humaniści jeszcze przed wybuchem