powód wybuchu pierwszej wojny światowej. Była ona jakby próbą generalną do właściwego teatru okrucieństwa, drugiej wojny. Przypuszczam, że pokolenie moich równolatków, które jak ja przeżyło tę wojnę, lecz w stadium embrionalnym pod względem świadomości, zastanawia się niekiedy, jak mogło dojść do zbrodni tak straszliwej i kto naprawdę jest za nią współodpowiedzialny. Bo choć minęło pół wieku, z tej wojny nadal nie można się otrząsnąć, trwa ona ciągle w nieodwracalnych konsekwencjach losów zbiorowych i indywidualnych, jest niezabliźnioną raną.<br> Można próbować sobie wyobrazić tę wojnę jako samoobronę przed dwiema najbardziej złowrogimi ideologiami, jakie ludzkość przy pomocy dostępnych sobie środków stworzyła. Stalin i Hitler