musiały w 1938 roku brzmieć te słowa:<br>&lt;q&gt;"Niezadługo zdamy sobie sprawę, że już nie to jest najważniejsze:<br>umierać za idee, style, tezy, hasła, wiary; i nie to także: utwierdzać się w nich i zamykać; ale co innego, ale to: wycofać się o krok i zdobyć dystans do wszystkiego, co nieustannie wydarza się z nami.<br> Odwrót. Przeczuwam (ale nie wiem, czy już mogą to wyznać me wargi), że wkrótce nastąpi czas Generalnego Odwrotu (...)"&lt;/&gt; (F 83).<br>"Wkrótce" trwało prawie pół wieku, bo dopiero od niedawna znajduje Gombrowicz uczniów w dystansie. Ale może - gdyby żył - zawołałby dzisiaj, że czas dystansu minął?<br><br>IX<br><br>Na niespełna trzech