kościelnych; ci sami nieraz śpiewacy i ministranci, opłacani przez magistrat, służyli do katolickiej mszy św. i luterańskich nabożeństw, odprawianych oczywiście w różnych godzinach. Takie wspólne użytkowanie świątyń - mimo że niezgodne z przepisami Kościoła katolickiego - miało przez długi czas miejsce zarówno w Toruniu, jak w Gdańsku czy w Malborku.<br><br>Wzajemne stosunki wyznaniowe uległy zdecydowanemu pogorszeniu w okresie "polskiej wojny dwunastoletniej" (1648--1660). Przyniosła ona załamanie się mocarstwowej dotąd pozycji Rzeczypospolitej. Kolejne powstanie prawosławnej Kozaczyzny doprowadziło do odpadnięcia części Ukrainy od Polski. W 1654 r. wybuchła wojna z również prawosławną Rosją, w rok później spadł na Rzeczpospolitą najazd luterańskiej Szwecji, której przyszły z