że "uczynił ich ludźmi wolnymi i obywatelami rzymskimi" (instituit eos esse liberos civesque romanos)52. Wyrażenie cives romani nie oznaczało tu - rzecz jasna - obywatelstwa od dawna już nieistniejącego państwa, lecz przynależność do etniczno-prawnej kategorii wolnych osobiście Rzymian. W państwie Longobardów wyzwoleńcy Rzymianina musieli żyć według prawa Rzymian, podobnie jak wyzwoleńcy Longobarda, zgodnie z normą zapisaną w rozdziale 226 edyktu, musieli żyć według prawa Longobardów. Edykt Rotariego zajmował się tylko jedną ze stron tego dualizmu; druga pozostawała w domyśle, stanowiąc logiczną implikację sformułowań, które dotyczyły bezpośrednio Longobardów.<br>Szczególnie wymowny jest pod tym względem 204 rozdział edyktu: &lt;q&gt;"Żadnej wolnej kobiecie, która pod