go właśnie różni od Nietzschego. Nietzsche chciał, aby człowiek - zmieniając się i przekształcając - podejmował z całą pasją i ryzykiem przeświadczenia i doświadczenia, przez które przechodził. Aby sam siebie przekuwał surowo w nadczłowieka...<br>Mimo licznych podobieństw do marzeń Nietzschego Gombrowicz trzyma się w istocie bliżej Schopenhauera. Usilnie podkreśla bowiem umowną i zabawową stronę swoich przedsięwzięć. Nie chce być aktorem tragicznym, przyznaje się chętniej do roli "błazenka"... Groźne &lt;q&gt;"drażnienie się nasze (...) straszne wzmożenie konkretności, byliśmy w kosmosie, ale byliśmy jako coś przerażająco danego, określonego we wszystkich szczegółach"&lt;/&gt; (P 18), wszystkie te i tym podobne odczucia woli Gombrowicz rozwiązywać scherzando, osłabiając, bagatelizując, uchylając się