się w ówczesnej literaturze i publicystyce głosy przestrogi wzywały do obrony "ziemi ruskiej". <br><br>Od XI wieku Ruś zaprzestała wszelkiej ekspansji - poza żywiołową, a potem kierowaną przez książąt kolonizacją puszcz nad górną Wołgą, Oką i Klaźmą. Wojownicze instynkty drużyn książęcych wyżywały się w walkach wewnętrznych. Decentralizacja sprzyjała jednak początkowo rozwojowi gospodarczemu: zagęszczała się sieć osad, powstawały nowe miasta, ośrodki dzielnic a zarazem centra gospodarcze. Mnożące się "stolice" książęce otrzymywały wspaniałe dzieła architektury kościelnej, naśladujące Kijów lub sięgające do zagranicznych wzorów. Literatura wzbogacała się o nowe dzieła: każdy ośrodek dzielnicowy miał swój lokalny latopis, powstawały apokryfy biblijne, przeróbki kursujących po świecie chrześcijańskim legend