ok. 20. Przeciwwagę coraz szybszego przyrostu naturalnego stanowiła emigracja zarobkowa ( 174). Dotknęła ona zabór pruski wcześniej i w silniejszym stopniu niż Królestwo i Galicję.<br>Dlatego też w Poznańskiem faktyczne zaludnienie wzrosło pomiędzy 1850 a 1910 r. o 61%, w Galicji o 85%, w Królestwie zaś o 173%.<br><br>Zmiany w stanie zaludnienia ziem polskich nie pokrywały się ściśle z rzeczywistym przybytkiem Polaków. W zaborze pruskim czyniła postępy germanizacja, słabł też żywioł polski na wschodnich ziemiach dawnej Rzplitej. Równolegle polonizowały się niektóre grupy Niemców i Żydów zamieszkałych w Królestwie i Galicji. Liczbowe ujęcie tych procesów może być jedynie szacunkowe, zważywszy tendencyjność statystyk narodowościowych