rytmie mniej więcej stu tysięcy lat następowały odtąd kolejne epoki lodowcowe. Każda ekspansja lądolodu na południe wiązała się z odpowiednim przesunięciem stref tundry, tajgi i lasu liściastego. Kurczenie się lądolodu dawało efekt odwrotny. W rezultacie, zapis paleontologiczny składa się w rejonach północnych z następujących po sobie zespołów kopalnych ciepło- i zimnolubnych organizmów. By odtworzyć ewolucję, trzeba śledzić ekosystemy przemieszczające się zygzakiem w przestrzeni. Tak też wnikał daleko na północ i wycofywał się wraz z nastającym chłodem pierwotny człowiek. Migracje człowieka do Europy następowały w trakcie każdego z kolejnych ciepłych interglacjałów epoki lodowej plejstocenu. Najstarsze szczątki kostne z Hiszpanii datowane są na