społeczną, wyznaczał granice historycznej wyobraźni.<br>Na świadomość społeczną wpływał także i trzeci istotny czynnik: niemożność pełnej manifestacji poglądów na rzeczywistość. Działanie cenzury redukowało możliwości wypowiedzenia się publicznego, system policyjny nie sprzyjał swobodnemu i otwartemu głoszeniu swych poglądów poza całkowicie zaufanym gronem rozmówców. Lęk przed wypowiadaniem swych poglądów w wielu sytuacjach zniewalał tylko do ponurego milczenia. Mogło się wydawać, że manifestacje powszechnej opinii nie są potrzebne, skoro i tak wiadomo, że wszyscy myślą w gruncie rzeczy to samo. A jednak nie, brak możliwości swobodnej manifestacji swojego sprzeciwu wobec otaczającej rzeczywistości nie pozostawał bez wpływu na psychikę, kumulował niezadowolenie, pogłębiał upokarzające poczucie niemożności