nowe ośrodki: Rostów, Suzdal, Włodzimierz nad Klaźmą, na południowym zachodzie - Halicz i Włodzimierz Wołyński. Zarysowały się już jednak pierwsze oznaki kryzysu, najpierw politycznego. Sąsiedzi, zwabieni słabością Rusi, rozpoczęli zagarniać poszczególne dzielnice: Polacy i Węgrzy od końca XII wieku rywalizowali o Halicz i Włodzimierz Wołyński. Kawalerowie Mieczowi, a potem Krzyżacy opanowali Inflanty i usiłowali zdobyć Psków. Nawet pasywni do niedawna Litwini przeszli do ofensywy. <br><br> Najbardziej dotkliwe były najazdy tureckich Połowców, którzy, pustosząc ziemie na południe od Kijowa i nieustannie zagrażając samej stolicy, doprowadzili do wyludnienia dawnych polańskich terenów osadniczych. Stepowa granica Rusi zaczęła przesuwać się na północ, a ludność tych obszarów wędrowała