na fali gorbaczowowskiej pierestrojki, powstał zalążek szerszej demokratycznej opozycji zwany w skrócie Ruchem.<br><br>Na czele niepodległej Ukrainy, która ukonstytuowała się po rozpadzie ZSRR, stanęli w 1991 r. nie dysydenci czy opozycjoniści typu Vaclava Havla czy Lecha Wałęsy, lecz ludzie poradzieckiej nomenklatury. Przejęli hasła narodowe i demokratyczne. Wybitny współczesny historyk ukraiński Jarosław Hrycak uznał nawet, że prezydent Kuczma i elity pokomunistyczne zjednoczyły Ukrainę. Nie udało im się za to zjednoczyć tych środowisk, które myślą w kategoriach "dwóch Ukrain", odwołując się do kryterium językowego.<br><br>Elity przejęły zarazem dylematy, jakie stoją przed Ukraińcami co najmniej od stu lat. Historyk i polityk ukraiński Mychajło Hruszewski