ograniczającego jakąkolwiek swobodę działania, jak i zjawisk z drugiego frontu: z nędzy i zacofania wsi, deklasacji ziemiaństwa, z nabrzmiewających konfliktów klasowych w przemyśle, z proletaryzacji szybko rosnących miast, z nadprodukcji "inteligentnego proletariatu", przed którym przynależność narodowa zamykała państwowe drogi kariery, a brak środków materialnych ograniczał możliwości startu w wolnych zawodach. Realia tej sytuacji są nam przynajmniej w zarysie znane z historii i klasyków naszej literatury powieściowej.<br>Mniej jasne wydaje się natomiast zagadnienie, jak całokształt owej rzeczywistości historycznej odbijał się w mentalności społecznej, jakie przed nią stawiał pytania i jakie były alternatywy wyborów postaw.<br>O trudności wyrokowania czegokolwiek na temat mentalności społecznej