innego nad cielesne rozbestwienie i apoteozę materialnej siły</>. Kraszewski wnikliwie analizował przyczyny upadku tej dumnej potęgi i dostrzegał analogię z dziewiętnastowieczną Europą, rządzoną przez reakcyjne potęgi, które również czekał nieuchronny upadek. Zwykle miłośnicy zabytków rzymskich zastanawiają się nad sposobami ich konserwacji, uchronieniem przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych i wpływem cywilizacji. Troska ta jest zrozumiała, jeśli się dostrzega, w jak szybkim tempie ludzkość traci bezcenne klejnoty sztuki starożytnej. Również Kraszewski wyraził swój niepokój o przyszłość Rzymu pozostawionego nam przez minione wieki: <q>Nie <orig>wchodzim</> w żadne polityczne rozprawy z tego powodu, ale spytamy tylko, jak z Rzymu zrobić <hi>teraz</> stolicę wielkiego państwa dźwigającego