występuje wówczas, gdy dochodzi do bezpośredniego wzajemnego oddziaływania na siebie antygenów i komórek immunologicznie kompetentnych, przede wszystkim limfocytów T.<br>Drugi sposób odbywa się za pośrednictwem układu makrofagów. W tym wypadku makrofagi (monocyty, histiocyty) wiążą antygen, który po "przerobieniu" zostaje uwolniony jako produkt wysoce swoisty, a następnie przekazany przez komórki prezentujące antygen komórkom immunologicznie kompetentnym, przede wszystkim zaś limfocytom B. Procesy te zachodzą szczególnie wyraźnie w migdałkach.<br>Reakcja limfocytów na zetknięcie się z antygenem przebiega wielostopniowo (ryc. 20) i zachodzi dzięki temu, że immunologicznie kompetentne komórki mają na swej powierzchni specyficzne receptory. Limfocyty B i T mają różne rodzaje receptorów, które nie