określanego potępienia tego, co jest, tkwiło w mniejszym lub większym stopniu i w innych grupach, i klasach społecznych. W najpełniejszy i najbardziej uzasadniony obiektywnie sposób dzielił to uczucie inteligentnego proletariatu - proletariat fabryczny.<br>Drugim czynnikiem, wpływającym na kształt świadomości społecznej, było powszechne niemal przekonanie o niemożliwości przeciwdziałania istniejącemu złu. Ze swej bezsilności zdawało sobie sprawę całe społeczeństwo, w tym jednym chyba najbardziej zgodne. Zarówno dramatyczna lekcja uległości politycznej, jaką stał się upadek Powstania Styczniowego, jak i każda racjonalna analiza sytuacji aktualnej musiały doprowadzić do tych samych wniosków. W systemie carskiego absolutyzmu społeczeństwo - zwłaszcza polskie - nie dysponowało żadnymi środkami wiodącymi do zmiany istniejącej