stalinizacji (1948-55) prawie nie istniały ani dla społeczeństwa, ani dla przywódców PZPR. Musieli się oni zachowywać ściśle wedle sowieckiego rytuału, mówić jego językiem, zapewniać o podążaniu za stalinowskim wzorem. Nie istniały możliwości wyłamania się z obowiązującego schematu. Miejsce oponentów było w więzieniu lub "w piachu", jak tego dowodziła nauka czystek stalinowskich w Rosji, konfirmowana w KDL-ach przez procesy Rajka, Kostowa, Slanskiego i innych. A jednak komuniści tego czasu, przynajmniej większość z nich, akceptowali ten system nie z przymusu zewnętrznego, ale przekonania wewnętrznego. Przynajmniej wiele na to wskazuje. Liczne zbrodnie tego czasu obciążają konkretnych ludzi, którzy podjęli pracę w aparacie