niesłyszalnej i słyszalnej, muzyki boskiej i ludzkiej, doskonałej i niedoskonałej, także opozycja dwóch "przestrzeni", dwóch toposów: nieba i ziemi, przeciwstawienie sacrum i profanum, muzyki kosmicznej, którą rozbrzmiewa kosmos (musica mundana), i muzyki ludzkiej, którą powinien być wypełniony człowiek (musica humana).<br>Teologowie średniowieczni uznali liczbę 3 za symbol Boskiej pełni i doskonałości, uosobionej w Trójcy Świętej. Od teologów przejęli tę symbolikę twórcy i teoretycy muzyki, wyznaczając na długo muzyce religijnej trójdzielną menzurę rytmiczną jako zasadę (trójdzielną czyli doskonałą - perfectio), w odróżnieniu od rzadziej stosowanego podziału dwudzielnego (niedoskonałego - imperfectio), zarezerwowanego raczej dla muzyki świeckiej. <br>Do tej archaicznej symboliki muzycznej nawiązał, o dziwo, Szostakowicz