kategorii dynamikę literatury określają paradygmaty, produkujące bardziej doraźne, bardziej pragmatyczne wzorce - projekty i realizacje twórcze. Przystosowujące się do warunków i omijające tereny zagrożone. Koronnym przykładem może być powieść polityczna: przy ogromnym upolitycznieniu literatury nie powstał przez cały ten okres żaden wyraźniejszy jej wzorzec. Na przeszkody te pisarze reagowali nie tylko ezopowym językiem i formami zastępczymi; ograniczenia nierzadko stawały się wyzwaniem literackim.<br>Reżim totalitarny w Polsce rzutował, rzecz prosta, również na siły mu przeciwne, tak w kraju, jak na wychodźstwie. Sam fakt trwania przez 45 lat emigracji literackiej, której nie rozładowały, ani nie zneutralizowały chwilowe przebłyski wolności w kraju, mówi dostatecznie za