się wcale od stalinizmu. Zła aura, tak myślę, skutecznie &lt;orig&gt;zamącała&lt;/&gt; świadomość twórców. No i odbierała odwagę.<br> Dokonałem więc wyboru połowicznie. Zacząłem drukować w Kulturze pod pseudonimem. Rozpiąłem się na antypodach druku tam w Paryżu jako Seweryn Kwarc i tu w kraju jako Marek Nowakowski. Nie było to ze strachu. Czytelnicy, głód czytelników, potrzeba pisarza, jego nałóg. Stamtąd z Paryża tak niewiele przecież docierało. Ludzie bali się przywozić. Nie chciałem w dodatku palić mostów za sobą.<br><br>&lt;page nr=156&gt;<br><br> Zakaz druku, nieistnienie, pisarski niebyt w kraju. Tego się obawiałem najbardziej. Przyznaję: być może to próżność, potrzeba wielbicieli, chwalców. Ale nie tylko. Czytelnik, ten najbliższy autorowi