na ofiarę wszystkich ludzi zamordowanych w oświęcimskim obozie. Ale nawet i w bardziej historycznej perspektywie dostrzec trzeba, że ta ofiara nie była całkowicie daremna. Napoleon kiedyś powiedział, że dwie siły kształtują bieg historii: siła miecza i siła ducha, ale na dłuższą metę ta druga zawsze zwycięża. Napoleon nie był naiwnym idealistą, nie był też teologiem. Był genialnym strategiem i cynicznym imperatorem, ale również dostrzegał, że w wielkiej mierze to duch kształtuje ludzkie dzieje.<br>Czy ta siła ducha zmienia bieg historii?<br>W myśli Papieża, jak już wspominałem, w bardzo niezwykły sposób jednostkowe przenika się z ogólnym. Zawsze pierwszym punktem odniesienia jest pojedynczy