tolerowany początkowo przez Katarzynę II, ośmielił myśl krytyczną pisarzy rosyjskiego Oświecenia do zajęcia się także sprawami stosunku państwa do społeczeństwa. Sprzyjało temu powołanie przez władczynię w 1767 r. międzystanowej komisji dla stworzenia nowego kodeksu praw, do której obok przedstawicieli szlachty i mieszczaństwa powołano reprezentantów Kozaków i niektórych warstw chłopstwa. Liberalna instrukcja, wydana przez imperatricę budziła różne nadzieje, które miały okazać się złudne. Wybuch powstania Pugaczowa położył kres pracom komisji. <br><br> Tymczasem jednak Rosja przeżyła okres ożywienia politycznego, w którym dały się zauważyć rozmaite tendencje, zmierzające do ograniczenia absolutyzmu na rzecz udziału społeczeństwa (które na ogół utożsamiane jest ze szlachtą) bądź do całkowitej