zmiany prawodawstwa państwowego wpływały na przemianę obyczajów i całokształtu kultury. Niektóre dawne zjawiska cywilizacyjne trwały nadał, jak na przykład walki gladiatorów, tak przecież sprzeczne z założeniami chrześcijańskimi. Mimo że oficjalnie były zakazane w IV w., wygasają dopiero w w. V. Pojawiły się nowe elementy cywilizacyjne, które wyrażały ściśle chrześcijańskie wartości: jałmużna, budowa szpitali, a więc początki tego, co byśmy dzisiaj nazwali opieką społeczną, w starożytności pogańskiej prawie zupełnie nieznaną. I tak np. <name type="person">św. Bazyli</> stworzył w <name type="place">Kapadocji</> całe miasteczko dla ludzi najbardziej potrzebujących. Wiadomo, że wielki Kościół aleksandryjski zatrudniał w IV w. ok. 500 ludzi przy obsłudze szpitali. Zmieniał się stosunek