PZPR, oceniać należy na podstawie tego, co mogło osiągnąć w narzuconych mu granicach niezależności. Czy potrafiło tę autonomię poszerzać, czy konserwowało stan istniejący, czy samo dążyło do pogłębiania "integracji" i zawężania ram wolności. Aby możliwie kompetentnie odpowiedzieć na te pytania, należałoby przebadać, jakie konkretne wymagania stawiała Moskwa przywódcom PZPR, jak kategoryczne były te żądania, jakie stosowała naciski i jak władze PRL zachowywały się wobec tych nacisków. Im więcej na ten temat będziemy wiedzieli, tym łatwiej będzie odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu kierownictwo PPR/PZPR wykorzystywało posiadany margines wolności. Badania nad pierwszymi latami powojennymi są na tyle zaawansowane, że można stwierdzić