więzy narodowe, a nawet ogólnoludzkie nie są abstrakcją. Dzieje rodziny ludzkiej (to lepsze sformułowanie niż ogólnikowa "ludzkość") mają wpływ na konkretnego człowieka, ale i odwrotnie, on na nie również wpływa. Sama postać Papieża może służyć za dobrą egzemplifikację tej tezy. Ofiara ludzi zamordowanych w Oświęcimiu i - szerzej - we wszelkich miejscach kaźni oraz bitew II wojny światowej, jak sam wyznaje, głęboko wyżłobiła kapłaństwo Karola Wojtyły. A zarazem Jan Paweł II - teologicznie odczytując swoje życie - nadaje, pomimo całego okropieństwa i bezsensu popełnionych zbrodni, poprzez swoją posługę Kościołowi i światu, głębszy sens śmierci ofiar całej II wojny. Pisze o tym w niesłychanie ważnym fragmencie