U schyłku średniowiecza słowo <foreign lang="lat">renovatio</> oznaczało odnowienie i odrodzenie się człowieka w duchu chrześcijańskim. Św. Franciszek z Asyżu (1182-1226), założyciel Zakonu Braci Mniejszych (1210), przeciwstawił się sformalizowanej i dogmatycznej dewocji w imię pogodnej i miłującej przyrodę i człowieka religijności. Franciszek i jego uczniowie, mimo że unikali konfliktu z hierarchią kościelną, myśleli o potrzebie zreformowania Kościoła przez wewnętrzne odrodzenie człowieka. Joachim z Fiore (ok. 1132-ok. 1202) zerwał z zakonem cystersów, założył nowe zgromadzenie o surowej regule i w swych mistycznych pismach głosił idee odnowienia Kościoła oraz wiarę w rychłe nadejście tysiącletniego Kościoła Bożego na ziemi. Pogląd ten, zwany chiliazmem (od